DISORON - PLANINA BOGA BELA (3)

U prethodnoj priči a na osnovu jednog topografskog podatka sa austrijske karte iz 1913.  mesta - mahale ISOR ili IŠOR u ataru sela RŽANA i izvršene analize ustanovljeno je da je ISOR eponim u značenju BAL,VAAL, BEL i da je sadašnja planina Valozi dobila ime po stanovnicima koji su živeli u prostoru gde su vladali BEL i ONIA (PEONIA).

Međutim, bez obzira što je izvršena lokalizacija planine Disor i otkriven njen savremeni naziv Valozi,  značenje planine iz vremena kada je Herodot obilazio i opisivao prostor gde su živeli BEL i ONIA u značenju dvojne, podeljene ili rascepljene planine ne može se povezati direktno sa Belim bogom, iz razloga što Herodot nije mogao da zna za katastrofalni događaj koji se je desio tri hiljade godina pre nego što su persijski izaslanici došli kod makedonskog vladara Aminte.

Na kraju ledničke epohe (pre 12 000 godina), kad je nastupilo otopljavanje, došlo je do pokretanja lednika  koji su izazvali promene geo morfološkog reljefa. Velika količina vode i jezera formirana tom prilikom, izazvale su svlačenje brda i formiranje dolina. U nedostatku relevantnih naučnih istraživanja za ovaj deo prostora a kao potvrda da su lednici iz nezapamćenih vremena znatno uticali na reljef mogu posredno da se iskoriste mnogi toponimi, sećanja iz prohujalih vremena kao i legende sačuvane od marljivih letopisaca. Tragovi na tlu nastali usled abrazivnog delovanja lednika su kao ožiljci-belezi na telu čoveka i najbolji su dokaz da su lednici oblikovali reljef planina. Elementarno znanje iz Fizičke geografije može da pomogne da se izvrši identifikacija tragova prisustva lednika kao što su amfiteatralna udubljenja tanjirastog oblika, sa strminama na tri strane i jednom otvorenom stranom gde je lednik prošao i doline u obliku slova U, za razliku od dolina u obliku slova V koje su nastale erozijom vode. Međutim, ako su postojala u neposrednoj blizini dva cirka, onda se između njih formirao planinski prevoj. Sažete informacije vezane za proces glacijacije možete videti ovde (https://sites.google.com/site/lednickaerozija/erozivni-oblici ). 

Na osnovu prethodnog  „Kratkog kursa“ iz Fizičke geografije i satelitskog pogleda na planinu Valozi uz pomoć Google  Earth-ovog  programa, može  se uočiti  da je planina Valozi u obliku zarubljene kupe i da najviši  delovi planine podsećaju na grotlo davno ugašenog vulkana (crveni krug). Na snimku su  uočljiva udubljenja tanjirastog oblika - cirkovi, koji su označeni belom bojom kao i pravac (strelica) kretanja lednika.

Sl.1  Valozi (satelitski snimak)

Na Sl. 1 je označen samo jedan mali deo cirkova koji su uočljivi na snimku. Međutim, na topografskoj karti Sl.2  mogu se lakše uočiti amfiteatralna udubljenja – cirkovi i pravac kretanja lednika (crvena boja). Najznačajniji cirk ili cirkovi su na južnoj padini Valoga i čine dolinu Široki Dol.

Sl.2 Valozi ( Cirkovi i pravac kretanja lednika - crvena boja, Ledena (snežna) granica – svetlo plava boja)

Ledena (snežna) kapa koja je pokrivala vrh (vrhove) Valoga 1829mnv prostirala se je do visine snežne granice 1550mnv (svetlo plava boja), tako da je većina cirkova, bez izuzetaka u ili na obodu snežne kape.

Sl.3 Dolina Kozjeg dola ( 1 .cirk Govedarnik, 2 – Široki dol)

Od posebnog značaja za odgonetanje značenja reči Disor je dolina Kozji dol nastala kretanjem lednika iz cirka 1 Sl.3. Lednik iz cirka 1 nije formirao samo dolinu Kozji dol, na svom putu uspeo je da ostruže greben formiran na obodu cirka 2 kod Brzačkih košara, koji je povezivao vrhove Strmol i Pipelj sa grebenom oko cirka 1. Da je prevoj Brzačke košare ostrugan svedoči i toponim Strugalnica ispod Strmola u dolini Širokog dola. 

Sl.4 Pokušaj rekonstrukcije grebena između uzvišenja Slanić i Pipelj na mesto zvano Đurđov kamik

Velika je verovatnoća da je greben između vrhova Slanić i Pipelj zaustavio kretanje lednika i da se je kasnije formiralo ledničko jezero u sadašnjoj dolini Kozjeg dola, a da  je Đurđov kamik Sl.3 samo fosilni ostatak brane preko koje se prelivala voda usled povećanog priliva vode od zaostalih lednika i zimskih naslaga snega u proleće.  Prelivanje vode iz jezera kod brane Đurđov kamik Sl.4 izazvalo je erozivne procese nizvodno i formiranje vodopada – SLAPA, a greben koji i sada  povezuje Glošku planinu sa planinom Valozi da dobije naziv Lisinski PRE SLAP.

Sl.5 Satelitski snimak Lisinskog preslapa (pogled na istok)

Lisinski preslap je ključ za odgonetanje naziva Herodotove planine DISOR, jer je u vremenu pre PRETOPA, planina VALOZI i GLOŠKA planina, od Belog rida do Gloškog bila Sl.5, bila povezana kontinualno grebenom sa kotom od oko 1650mnv, morfološki sličnom grebenu Kolište, i to levog dela BALDINog dola, koji i jeste otkinuti deo planine Boga Bela nakon pucanja brane kod Đurđovog kamika i pojave klizišta.

Sl.6 Satelitski snimak Lisinskog preslapa (pogled na jug)

Da je na Lisinskom preslapu  Sl.6 od Gloškog bila do Slanića (žute tačke) i od Slanića do Belog rida (crvene tačke) bio BALDIN rid  i da je to otkinuti deo, koji se sada nalazi na levoj strani BALDINog dola ukazuje i samo ime BAL + DIN što znači BELI RID, i da je uzvišenje Beli rid samo ostatak grebena nekad jedinstvene planine.

Sl.7 Topografska karta dela planine Valozi

Postoje i drugi toponimi koji ukazuju da je Herodotova planina Disor(on) u značenju dvojna, podvojena ili rascepljena (rascepena) kao što je mahala Rascepenica i legende vezane za nju, nastala od preživelih stanovnika sa Moravskog rida, a izvor Bele vode na južnim padinama Belog rida SL. 7 da su ovde boravili BEL i ONIA i da  BEL, VAL i BAL etimološki imaju isto značenje u zavisnosti od sile koja je boravila u prohujalom vremenu na ovom prostoru.